Telefonunuzu pul kisəsinə çevirən texnologiya – Elektron pul kisələri

Dünya ölkələri arasında əlaqələrin genişləndiyi və informasiya texnologiyalarının təkmilləşdiyi hazırki dövrdə elektron ticarət daha da aktuallaşmışdır. Dünyanın bir ucundan digərinə sifarişlər verir, ehtiyaclarımıza çox sürətli və effektiv şəkildə cavab alırıq. E-ticarət bizneslər (B2B), biznes və istehlakçılar (B2C), biznes və dövlət (B2G), istehlakçı və dövlət (C2G) arasındakı geniş ticarət əməliyyatlarını əhatə edir. Bütün bunlar nağd ödənişlərin getdikcə sıradan çıxmasına səbəb olmaqdadır.Elektron ticarətin bu qədər geniş yayılması elektron ödəmələrin inkişafını da bərabərində gətirir. 1894-cü ildə ABŞ-da “Hotel Credit Letter Company” şirkəti həmin dövrün seçilmiş iş adamları üçün sadəcə müəyyən otellərdə keçərli olan dünyanın ilk “ödəmə kartı”nı istifadəyə vermişdi və bu kart vasitəsilə insanlar nağd ödənişlərdən başqa ikinci bir ödəmə üsulu ilə tanış olmuşdular.Elektron ticarətdə ödəmə vasitələrinin bir çoxuna bələdik. Bunlara kredit kartları, elektron kredit kartları, pos terminallar, elektron pullar, elektron çeklər, mobil ödəmələr, smart kartlar və elektron pul kisələri aiddir.Əvvəlcə bəzi ödəmə vasitələrinin ümumi mənasına və digərlərindən fərqinə baxaq. Elektron pul kisələri haqqında isə birazdan daha geniş danışacağıq.Kredit kartları və debet kartları – elektron ticarətdə ən geniş istifadə olunan ödəmə vasitələrindən biridir. Mal və xidmətlərin alışında istifadə olunan bu kartlar üzərində sahibinin identifikasiya məlumatlarını daşıyır və müəyyən bir müddət üçün keçərli hesab olunur. Kredit kartları bank müştərisinə verilən kredit xəttinə bağlı olur, debet kartına isə müştəri özü vəsait qoyaraq nağdsız ödəmələr edir.Elektron kredit kartları- fiziki formada mövcud olmayan bu kartlar yalnız internet alış-verişlərində istifadə olunur. Bu kartların alış-verişlərdən əvvəl balansını artırmaq və bitdikdən sonra da sıfırlayaraq pin kodun oğurlanması halında digər şəxslərin istifadəsi ilə meydana çıxacaq riskləri azaltmaq mümkündür.Elektron çeklər- normal çeklərdə istifadə olunan imzalar bu vasitədə rəqəmsal imzalar, yəni şifrələmə sistemi ilə əvəz olunub.Smartkartlar- fiziki forma olaraq, kredit kartları ilə oxşar olan bu kartlar sağlıq vəziyyəti ilə bağlı məlumatları, telefon nömrələrini, kitabxanalara, klublara üzvlük və bunun kimi digər məlumatları da yaddaşda saxlaya bilir.İndi isə dünyanın bir çox ölkəsində artıq geniş istifadə olununan və gələcəkdə ölkəmizdə də dövriyyəyə buraxılacağını düşündüyümüz Elektron Pul Kisələri(EPK) haqqında danışaq.Ümumi mənada Elektron Pul Kisəsi əsasən fiziki mövcud olan pul kisəsinin smartfonlarda, tabletlərdə və NFC sistemli digər cihazlarda fəaliyyət göstərən elektron formasıdır. EPK-ların əksəri mobil telefonlarımıza yüklədiyimiz NFC (Near Field Communication-Yaxın Məsafə Kommunikasiyaları) sistemli xüsusi proqramlar vasitəsilə işləyir.İngilis və türk dillərindəki adı ilə e-wallet, e-cüzdan kimi tanınan EPK-lar insanların onlayn rejimdə rahatlıqla istifadə etmək üçün pullarını, debet və kredit kartlarını, konsert biletlərini, metro və avtobus keçidlərini, hədiyyə kartlarını və hətta elektron formada ev açarlarını belə saxlaya bildikləri bir vasitədir. Beynəlxalq miqyasda bir çox xidmətləri yerinə yetirən PayPal-ın həm də EPK funksiyası vardır. Bundan başqa digər EPK-lara misal olaraq, Google-wallet, Apple’s Passbook, Lemon Wallet, Square Wallet, Isis, Geode by iCache, Chirpify, Venmo, Dwolla və s. proqramları göstərmək olar. Tutaq ki, supermarketdə aldığınız mallar üçün ödəniş etmək istəyirsinizsə, EPK proqramlarından hər hansı birini yüklədiyiniz telefonunuzu xüsusi registerlərə yaxınlaşdırmağınız və pin kodunuzu yığmağınız kifayətdir.Bu pul kisələrinə qoyulacaq pulun miqdarı istifadəçinin istəyinə görə dəyişir. Əvvəlcədən hesabınıza pul qoyduğunuzdan kartınızı çıxarmadan təyyarə biletindən tutmuş tərəvəz məhsullarına qədər hər bir alış-verişinizdə istifadə edə bilərsiniz. Ənənəvi dəri pul kisələrindən tək fərqi saydıqlarımızın hamısının elektron formada mövcud olmasıdır. EPK üzrə bütün hüquqlar istifadəçiyə aid olsa da, alış-verişlərinizdəki güvənlik tamamilə banklara və EPK-nın aid olduğu sistemlərə (PayPal və s.) məxsusdur.“Starbucks”da bir kofe sifarişi verdiyimiz zaman istifadə etdiyimiz EPK proqramında “Starbucks” üçün ödəniş seçimini aktiv edirik və ödəniləcək olan məbləğ saniyələr içində kassirin kassası olan iPad-dan mobil telefonumuza mesaj şəklində gəlir və əməliyyat başa çatdıqda telefonumuz bunu bizə bildirir.Gördüyümüz kimi prosedur çox sadədir.

 Bəs elektron pul kisəsinin istifadə olunmasındakı məqsəd nədir? Bu suala həm alıcılar, həm də satıcılar tərəfindən düşünərək cavab verək. Alıcılar üçün bu sistemin rahatlıq baxımından əlverişli olmasını və kiçik məbləğlərdə həyata keçirilən ödənişlərdə xərcləri azaltmasını, satıcılar üçün isə fırıldaqçılıq və ödənişlərin gecikdirilməsi problemlərinin olmamasını və daha çox satış həyata keçirmələrini göstərə bilərik. Bundan başqa EPK-lar vasitəsilə satıcılar sadiq müştərilərinə güzəştlər və kuponlar da təklif edə bilərlər. EPK-lara yüklənən pul elektron pul hökmündədir. EPK-lar şəxsiyyət vəsiqələri, avtomatik ödənişlər, mobil vasitələrdən onlayn alış-veriş kimi xidmətləri özündə əhatə edir. Hətta xarici ölkə universitetlərində kitab gecikdirmə cəriməsi ödənişlərində də istifadə olunur.EPK-ların ən böyük üstün cəhəti kimi cibimizdə daşıyacağımız tutaq ki, 500 manat pulun elektron formada mühafizəsinin daha etibarlı olmasıdır. Bundan başqa isə, hər xırda ödənişlərdə debet və ya kredit kartlarının çıxardılmasına ehtiyacın olmamasını, karta yüklənəcək məbləğdə heç bir minimum hədd məhdudiyyətinin olmamasını (yəni təhlükəsizlik baxımında kartdan və başqa yolla EKP ya az məbləğdə pul köçürüb konkret ödənişlərinizi edə bilərsiniz), EPK vasitəsilə əldə etdiyiniz güzəşt imkanlarının arzu etdiyiniz ailə üzvlərinizə və ya dostlarınıza ötürmək imkanının olmasını və ən əsası pulun alış-verişlərdən öncə hesaba daxil olması səbəbindən ödənişin gecikdirilməsi probleminin yaşanmamasını da əlavə edə bilərik. Mənfi cəhətləri kimi isə onlayn rejimdə şifrələrin oğurlanması halları və hər hansı ödənişin geri qaytarılmasının qeyri-mümkünlüyünü qeyd edə bilərik.

   2011-ci ilin mayında Google şirkətinin istehsal etdiyi Google-wallet adlı bir məhsul haqqında şirkətin satış üzrə vitse-prezidenti Stefani Tilenius öz şərhində əsas önəmli xüsusiyyət kimi fiziki mövcud olan pul kisələrindən fərqli olaraq, internetlə bağlı olduğu üçün daha çox məlumat saxlamasını bildirmişdir. Məlumatlar dedikdə ilk istifadə olunan gündən etibarən həyata keçirilən maliyyə əməliyyatlarındakı ödəniş növləri, metodları, tarixləri kimi maliyyə məlumatları nəzərdə tutulur. Bu da xərclərinə elektron nəzarət etməyə kömək edə bilər. Əlavə olaraq, EPKlar istifadəçilərə güzəştlər və promosyonlar əldə edə biləcəkləri ödəniş metodları haqqında da məlumat verir.EPK-lardan istifadənin mümkün olduğu saytlarda ödəniş edə bilmək üçün aşağıdakı bir neçə asan mərhələdən keçmək lazımdır.Nəticə etibarilə, elektron ticarət bazarların performansını və rifahını daha da artırmış, yeni iştirakçıların bazara daxil olmasını asanlaşdırmış dolayısı ilə rəqabəti də artırmışdır. Texnologiyalar vasitəsilə bazar paylarını daha da artıra biləcəklərinin fərqində olan bazar iştirakçıları hər keçən gün yeni maliyyə alətlərinin yaranmasına səbəb olmuşdur. Hər bir maliyyə alətində olduğu kimi elektron ödəmələr də pul, maliyyə və marketinq siyasətinə təsirsiz ötüşməmişdir. Gəlin, ayrı-ayrılıqda təhlil edək.· Pul siyasətiMübadilə prosesinin əsası sayılan pul sadəcə ödəmə funskiyası yox, eyni zamanda dəyər funksiyası da daşıyır. Hal-hazırda elektron ödəmə sistemlərinin də bu funksiyalara sahib olması gələcəkdə dövriyyədə olan fiziki pulların sıradan çıxmasına və mərkəzi bankların pul siyasətinin təsirsiz hala gəlməsinə səbəb ola bilər. Məsələn, 2012-ci ildə Amerikada həyata keçirilən “Ramussen Hesabları” sorğusunda iştirak edən 1000 nəfərin 43%-i bir ay ərzində kağız və ya dəmir pullardan qətiyyən istifadə etməyib. İkinci təsir kimi isə elektron pulların M1 aqreqatını və beləliklə də, pul təklifini də artırmasıdır.· Maliyyə siyasəti günümüzdə bizneslərin inkişafında və dayanıqlılığında ən önəmli faktor maliyyə siyasətidir. Maliyyə menecerlərinin düzgün qərarları qədər sürətli müdaxilə qabiliyyətləri də fəaliyyətlərində böyük rol oynayır. Elektron ödəmələr vasitəsilə maliyyə əməliyyatları sürətlənmiş, xərclər azalmış və beləcə effektivlik artmışdır. Bundan başqa elektron pulların yayılması fiziki pullara olan tələbi azaltmış nağd ehtiyatların idarəolunmasını asanlaşdırmış bu da öz növbəsində xərclərin və likvidlik riskinin azalmasına, bizneslərin inkişafına və eləcə də faiz dərəcələrinin düşməsinə təkan vermişdir.

  Marketinq siyasəti Elektron ticarət marketinq sahəsinə də yeni terminlər gətirmişdir. Bunlara “mobil marketinq”, “elektron marketinq”, “internetlə marketinq”i göstərmək olar. Elektron marketinq WAP, SMS/MMS, mobil logolar, melodiya və videolar, mobil reklamlar, anket sorğuları və başqa bir çox fərqli növdə həyata keçirilir.Bundan başqa haqqında geniş danışdığımız EPKların istifadəçilərin daha öncədən etdikləri alış-verişləri yadda saxlaması xüsusiyyəti marketinq fürsətinə çevrilmişdir. Belə ki, istehlakçılara zövqlərinə uyğun mal və xidmət alış-verişləri xatırladılaraq onların müntəzəm olaraq alış-veriş etmələrinə nail olunur.