Mütəxəssislər hamını maraqlandıran suallara aydınlıq gətirdilər
Son vaxtlar həm dövlət təşkilatları, həm də özəl sektorda kompyuterlərdə istifadə olunan əməliyyat sistemlərinin lisenziyalarının yoxlanılması prosesi gedir. Qeyd edək ki, Beynəlxalq Biznes Proqram Alyansının (BSA) 2015-ci il üçün hesabatında deyilir ki, Azərbaycan pirat Windows əməliyyat sistemindən istifadəyə görə dünyada ön sıralarda yer tutur. Belə ki, kompyuter istifadəçilərinin 85 faizi lisenziyasız proqramlardan istifadə edir və bu, 103 milyon dollar itkiyə səbəb olub. Bəs necə olur ki, pirat proqramlar meydana çıxır? Lisenziyalı proqram istehsalçısı yaratdığı proqrama çəkdiyi xərci nəzərə alaraq həmin proqrama öz qiymətini təyin edir və bazara çıxarır. Sonra haker adlandırılan proqramçılar həmin proqramın demo versiyasını (yəni məhdud müddətli sınaq versiyasını) internetdən əldə edir, proqramın müdafiəsini “qırır” və orijinalın qiymətindən dəfələrlə aşağı qiymətə bazara təqdim edir. Bəzən isə sadə istifadəçi çox vaxt heç xəbəri də olmadan pirat proqramı lisenziyalı proqram qiymətinə alır və istifadə edir. Bəs pirat “Windows”dan istifadənin kompyuterimizə nə kimi mənfi təsirləri var? Bu zaman şəxsi məlumatlarımız kompyuterimizdən oğurlana bilərmi? Mövzu ilə bağlı ekspertlərin rəyini aldıq.
İnformasiya-kommunikasiya texnologiyaları (İKT) üzrə mütəxəssis Elvin Şükürov qəzetimizə açıqlamasında qeyd etdi ki, pirat proqramların geniş yayılmasının əsas səbəbi lisenziyalı proqramların qiymətinin əksər ölkələrdə baha olmasıdır: “Lisenziyalı proqramların qiyməti xeyli bahadır. Bunu isə hər kompyuterə görə ala bilmək maddi baxımdan bir o qədər də əlverişli deyil və praktik olaraq mümkün deyil. İstifadəçilərin bir çoxu lisenziyalı proqram ilə pirat proqram arasındakı fərqləri bilmir və buna görə də çox vaxt aldanır. Təhlükəsizlik məsələsinə və kompyuterə dəyə biləcək ziyana gəldikdə isə pirat proqram təminatlarının bu baxımdan bir qədər təhlükəli olduğunu qeyd etmək istərdim. Çünki pirat proqramlar kompyuterin fəaliyyətinə xeyli dərəcədə mənfi təsir göstərir”.
E.Şükürov bildirdi ki, lisenziyasız proqramlardan istifadə zamanı kompyuterimizə bəzi viruslar da düşə bilər: “Həmçinin digər bir məqamı da nəzərə almaq lazımdır ki pirat proqram təminatları vasitəsi ilə müxtəlif virusların, troyanların və s. kompyuterə düşməsi qaçılmazdır. Bunun qarşısını almaq isə bir o qədər də asan məsələ deyil. Bir mütəxəssis olaraq mən məsələnin həlli yolunu insanların maarifləndirilməsində görürəm”.
İKT mütəxəssisi Namət Məmmədzadə “Kaspi”yə açıqlamasında bildirdi ki, pirat proqramlar şəxsi təhlükəsizliyə heç bir təminat vermir: “Pirat kompyuter proqramları faylların saxlanmasına və oğurlanmamasına cavabdehlik daşımır. Bu baxımdan qeyd etmək istərdim ki, əksinə olaraq lisenziyalı kompyuter proqramları vasitəsilə kənardan əlavə müdaxilənin qarşısını almaq müəyyən mənada mümkündür. Lisenziya olmadıqda proqramların yenilənməsi ( update ) gəlmir və ya gəldikdə isə proqramın isləməsinə müxtəlif əngəllər yaradır”.
Mütəxəssisin sözlərinə görə, piratın növlərindən asılı olaraq təhlükəsizlik qaydaları da dəyişir: “Bəzi funksiyalar tam olaraq piratın növündən aslı olaraq dəyişir. Bunun qurbanına çevrilməməyin ən sadə yolu proqramı hardan gəldi yükləyib mənbəsi bəlli olmayan yerdən açar götürməməkdir. Proqramın düzgün saytından və pullu lisenziya almaqla öz təhlükəsizliyinizi təmin edə bilərsiniz. Əslində pirat proqram lisenziyalı proqramın sındırılmış veriyasıdır”.
İKT mütəxəssisi İlham İsmayılov məsələyə fərqli aspektdən yanaşır: “Lisenziyalı proqramların qiyməti xeyli bahadır. Bəzi lisenziyalı proqramların qiyməti təxminən 500-600 manat arasındadır. Bu isə Azərbaycandakı istifadəçilər üçün əlverişli deyil. Təhlükəsizlik məsələlərinə gəldikdə isə qeyd edim ki, mən 10 ildir bu sahə üzrə fəaliyyət göstərirəm və belə bir problemlə hələ ki rastlaşmamışam. Lisenziyası olmayan proqram təminatları kompyuterin fəaliyyətinə o qədər də mənfi təsir göstərmir. Proqramın lisenziyalı, yaxud pirat olması şəxsi informasiyalara heç bir təsir göstərmir. “Microsofot Windows”u isə müəyyən krəklər vasitəsilə sındırır, Windows 7,8 və XP proqramlarını yazıb istifadə edirlər. Qeyd edim ki, Windows 10 əməliyyat sistemi Microsoft şirkəti tərəfindən pulsuz olaraq yerləşdirilib. Lisenziyalı Windows proqramlarının qiyməti 150-200 dollar arasında dəyişir. Adətən pirat versiyalar rus saytlarına yerləşdirilir və istifadəçilər onları həmin saytlardan əldə edir. O ki qaldı təhlükəsizlik məsələlərinə, burada lisenziyalı, yaxud pirat kompyuter proqramlarının heç bir fərqi yoxdur”.
“Trend”in verdiyi məlumata görə, “Microsoft-Azərbaycan” şirkətindən qeyd edilib ki, pirat “Windows”dan istifadə zamanı kompyuterinizin sürəti 56% azalır. Bu zaman şəxsi məlumatlar oğurlanır, çünki hər səkkizinci pirat diskdə parollar və şəxsi məlumatların oğurlanması üçün istifadə oluna bilən gizli proqram kodu var. Eyni zamanda, pirat proqram təminatına quraşdırılmış casus proqramları bank hesabları, o cümlədən bank kartlarının məlumatlarını, telefon nömrələrini, pasport məlumatlarını toplaya və fırıldaqçılara göndərə bilir. Pirat “Windows”dan istifadə viruslara yoluxma və xəta risklərini də xeyli artırır. Buna görə də “Microsoft-Azərbaycan” orijinal proqram təminatına üstünlük verməyi tövsiyə edir. Həmçinin qeyd edilir ki, pirat proqram təminatının istifadəsi və yayılması “Müəlliflik hüququ və əlaqəli hüquqlar” haqqında qanunun pozulması deməkdir.
